
L'histoire de Hyacintillus et Candida
Découvrez l'histoire de Hyacintillus et Candida

RECORDATIO MORTIS, VITAE EST ORNAMENTVM
- Voici la vignette qui clôt l'histoire de Hyacintillus et Candida dans l'édition imprimée à la Renaissance. Elle est suivie d'une brève interpellation du lecteur, "passant" fictif de cette épitaphe imaginaire. Au-dessous, une sentence en capitales prétend sans doute dire l'utilité qu'il y a pour le lecteur à faire mémoire de cette histoire fatale, et à se souvenir que sa propre mort peut survenir n'importe quand.
- Essayez de traduire l'interpellation au lecteur et la sentence. Comment les interprétez-vous ?
- D'après la vignette figurant la mort des deux jeunes gens, comment pensez-vous qu'ils aient péri ?
HYACINTILLVS ET CANDIDA1
DIIS MANIBVS SACRVM2.
Adresse au passant voyageur
Heus bone uiator, heus bone, heus inquam bone, adesdum3. Hyacinthillus et Candida miserrimum sub hoc marmore suum contestantur fatum.
Hyacinthillus raconte ses amours enfantines avec Candida.
Apud Auaricum4 quondam ipse et ipsa mea dulcicula Candida eodem in uico e regione nati et educati bellule fuimus ; iam tum a teneris unguiculis dietim simul lusitantes, amare pueruliter coepimus. Amuleta, poppas, crepundia, et id genus multa commutantes et conferentes mutuo datauimus. Omni die, uah, innumera mera basia pertinacissime complicauimus.
Le récit est interrompu par l'annonce émue du sort malheureux qui attendra par la suite les jeunes amoureux.
Sed ad quid haec ego mutus et sub silenti silice situs cineritia lingua dico ? Sortem acerrimam sensimus. At quo modo ? modo5 Lector optime attende, tandem potiora6 ora nostra dabunt.
Enlèvement, puis vente comme esclave de Candida
Candidae meae mater idibus Maii […] ab opido concedebat. Candidam meam secum ducebat. At dum […] rusculum perueniebat, proh deum fidem, crudelissimi grassatores ipsam a genitrice trahentes, Rhotomagum7 transferunt, et mox in Hiberniam uenundatum8 transuehunt. Perii, quantum tum puerilis Amor morticinum maerore reddidit me.
Candida et Hyacinthillus vont d'enlèvement de pirates en esclavages... et se retrouvent miraculeusement chez le même maître !
Ecce, insalutatis parentibus meis, imberbis adhuc soliuagus ipsissimam quaeritatum9 adpropero. Properantem me mercatores obuii in uia inuitum capiunt. Massiliam ducunt. Ferritribam10 naui includunt, statimque in Alexandriam sese et meme expediunt. Expeditis omnibus, et nobis medium Mare iam peruolantibus, O sors, a piratis desubito et qui me rapuerant, et ego arripimur. Per fretum Hispanicum, et per Oceanum in paulo ante dictam insulam11 ab illis in seruitutem conuehimur. Qui meam habebat Candidam seruam, emptum a praedonibus seruum me sibi facit. Me domum ducit. […]
Retrouvailles extraordinaires des deux jeunes gens
Quid postidea fecit ? Conseruae meae, meae inquam suauissimae Candidae pollucibiliter curandum12 me dedit. Ipsa ubi me percepit, itemque illam oculus meus concepit, Euohe13. Quid uterque facere occepit ? Subitaneo mutuoque nexu amplexi, ridentes lacrimantesque alter in alterius sinum ante dominum corruimus. Amplexari, oscularique insatianter pergimus. Mirabundus herus, suos uxorem, natum et natam, domumque omnem properiter uocat et inuocat. Accurrit omnis, stupefit omnis, omnis miratur et murmurillando nobis congratulatur.
Affranchissement généreux du couple par le maître
Herus tali tantoque nos Amoris uinculo comprensos intuens, e vestigio propalam manumissos facit, inquiens : « Ite felices amorum uestrorum semper compotes. » Gratias agimus, abimus et passim deosculando in litus uenimus.
Voyage maritime de retour du couple
Scapham modicellam14 a piscatoribus ob uetustatem derelictam intramus. Palmis nostris pro palmulis nauigantes, per undas marinas patriam petere nitimur. Triduo saepicule cantillantes Iuliobonam15 adpellimus.
Retour des jeunes gens dans leur Normandie natale
In solum soli uenimus, laeti pergimus, ut actutum parentes reuisamus. Tamdiu uiam perambulauimus, quod ad natales redandruauimus16. Cognatos uterque salutamus, sortem narramus, Bacchoque et Penatibus hilaranter sacrificamus.
Mort accidentelle du couple, transpercé par une flèche, au beau milieu du festin fêtant les retrouvailles
Discumbimus. At proh dolor ! Inter discumbendum dum inexplebiliter oculis et osculis nostris operam damus, nescio quis adulescens in hortis proximis arcum tensum a sinistris in picam eminus destinans, emissa sagitta, pica casu intacta, contigua duo nostra guttura praesentibus conuiuis omnibus penitus penetrat, nosque enecat.
Enterrement du couple
Casum tantum qui aderant commiserantes, Hyacintillum et Candidam faustae et infaustae sortis consortes, hoc in tumulo locarunt.
- Titre de l’épitaphe, qui est constitué du nom des deux amants concernés. Garder tel quel.
- Formule consacrée des épitaphes : sous-entendre quelque chose comme sepulchrum : « Tombeau consacré aux dieux mânes ».
- Mot composé de ades et de la particule enclitique dum (à chercher à dum dans le Gaffiot).
- Apud Auaricum : à Bourges.
- Ce deuxième modo est un adverbe, à la différence du précédent.
- Faire de potiora le COD de dabunt.
- Rhotomagus : Rouen.
- Pour uenundatum, voir l’usage du supin pour exprimer le but après verbe de mouvement dans une grammaire.
- Là aussi, supin après verbe de mouvement pour exprimer le but.
- En faire un COD de ferritribax.
- In paulo ante dixtam insulam : « dans une île dont il a été question peu avant », en fait on ne voit pas qu’elle ait été déjà mentionnée.
- Curandum me dedit : emploi de l’adjectif verbal en attribut du COD avec un verbe comme dare.
- Euohe me semble utilisé comme un cri de victoire, comme on dirait « Alléluia ! ».
- Adjectif formé sur modicus, -a, -um, avec un suffixe diminutif, comme les auteurs néo-latins aiment bien en faire souvent, dans une veine qui imite la poésie amoureuse de Catulle.
- Iuliobonam : Lillebonne, ville normande.
- On peut comprendre ainsi l’ensemble de la phrase : « Nous marchons assez longtemps pour pouvoir fêter les Saturnales, autour de Noël » (avec un curieux mélange d’antique et de moderne).